Mierzący 3,5 metra szerokości ołtarz wykonano z okazji ponownej konsekracji bazyliki Grobu Świętego 15 lipca 1149 r. w 50. rocznicę zdobycia Jerozolimy przez krzyżowców. Będąca jednym z najważniejszych chrześcijańskich sanktuariów świątynia przeszła wówczas gruntowną przebudowę i zyskała wystrój w stylu romańskim, w tym nowy ołtarz główny.
W 1808 r. wybuchł pożar, od tego czasu ludzie uważali ołtarz za zaginiony - powiedział Ilya Berkovich, historyk z Austriackiej Akademii Nauk (OeAW), który wraz z archeologiem Amitem Reemem z Izraelskiego Urzędu Starożytności odkrył niedawno zabytek.
Podczas prac renowacyjnych odsunięto od ściany kilkutonową kamienną płytę, ułożoną w tylnym korytarzu publicznie dostępnej części bazyliki. Na jej odwrocie naukowcy odkryli bogate geometryczne ornamenty, które pozwoliły im zidentyfikować płytę jako przednią część średniowiecznego ołtarza z XII w.
Dla historyków to odkrycie jest sensacją z kilku powodów - zaznaczono w komunikacie na stronie OeAW. Po pierwsze zabytek przez bardzo długi czas znajdował się nierozpoznany w świątyni, która była intensywnie badana przez specjalistów, a także odwiedzana przez tysiące pielgrzymów i turystów. Tylna strona płyty została nawet pokryta graffiti przez odwiedzających.
Po drugie, odkryte geometryczne dekoracje pokazują, że ołtarz musiał być zdobiony techniką stosowaną przez artystów z kręgu rodziny Cosmatich - grupy włoskich kamieniarzy działających w Rzymie w XII i XIII w. Charakterystycznymi mozaikami dekorowano posadzki, ołtarze i inne elementy wystroju rzymskich świątyń. Znane są tylko nieliczne przykłady zabytków ze szkoły Cosmatich poza Rzymem i jeden - poza Włochami. To posadzka opactwa Westminsterskiego w Londynie, którą wykonał artysta wysłany przez papieża z Rzymu.
Wysyłając jednego z mistrzów Cosmatich do Królestwa Jerozolimskiego, papież oddał więc hołd najświętszemu kościołowi chrześcijaństwa - podkreślił Berkovich. Odkryty na nowo ołtarz jest zatem dowodem na nieznane wcześniej bezpośrednie związki między Rzymem i Jerozolimą, co ma znaczenie dla europejskiej historii sztuki - zwróciła uwagę OeAW. Berkovich dodał, że być może badania w papieskich archiwach ujawnią więcej szczegółów na temat ołtarza.
